De transnationale reis van Khadija al Mourabit

Het is de zoektocht naar mezelf die me hier heeft gebracht. Oog in oog met de geschiedenis van de generaties voor mij. Oog in oog met sterke vrouwen en sterke mannen.

Mijn gevecht voor gelijkheid en rechtvaardigheid gaat ook hier verder. Wat ze ook zeggen, wat ze ook doen: mijn kwetsbaarheid is mijn wapen, mijn wapen is mijn open blik, ik ben er klaar voor.

De krachtige en heldere stem van filosoof Khadija al Mourabit laat deze woorden door de ruimte resoneren zodra de film Le Voyage de Khadija¹ begint. Een film die een verhaal vertelt. Het verhaal van de geleefde ervaring van Al Mourabit. Een geleefde ervaring die met deze documentaire een stem krijgt die belangrijk is en urgent. Urgent, omdat verhalen als deze, geleefde ervaringen als deze, en stemmen als de hare zo vaak ontbreken in de beeldvorming over vrouwen uit de ‘Arabische wereld’. Of vrouwen uit de ‘Oriënt’. Of vrouwen uit de ‘islamitische wereld’.

Allemaal titels die niet de werkelijkheid reflecteren, maar louter de ‘oriëntalistische’ voorstellingen en ideeën van het ‘Westen’ over de Ander. Ideeën die dusdanig genormaliseerd zijn dat ze als ‘vaststaande waarheid’ worden opgevat in plaats van als datgene wat ze in werkelijkheid zijn:  hardnekkige clichébeelden en versteende platitudes die de realiteit vervagen en zelfs uitwissen.

Wat hier op het spel staat, is de echte geschiedenis. De geschiedenis van vrouwen. Een geschiedenis die vaker niet dan wel opgeschreven is. Een geschiedenis die steeds weer uitgewist wordt. Juist daarom zijn stemmen als die van Al Mourabit zo bitter nodig om de geschiedschrijving en beeldvorming over vrouwen binnen en buiten de ‘niet-westerse’ delen van de wereld te bevrijden van zowel het patriarchaat als ook alle vormen van kolonisatie. En niemand die dit beter kunnen doen dan deze vrouwen zelf.

Een metafysische zoektocht naar een geërfde geschiedenis

Al Mourabit — geboren en getogen Amsterdammer met een Marokkaanse achtergrond — is al 20 jaar niet meer teruggekeerd naar Beni Chiker. Een klein dorpje in de Rif in de buurt van Melilla waar haar ouders vandaan komen en waar ze als kind de zomervakanties doorbracht. Op een gegeven moment besloot ze niet meer terug te keren naar Marokko: “Ik werd moe van alle huwelijksaanzoeken.”

Het overlijden van Al Mourabits vader luidde het juiste ogenblik in om te beginnen aan een reis terug naar Marokko. Een reis die niet zomaar een tocht is van het ene naar het andere land. Nee, het is veeleer een transnationale reis die tijd en ruimte overstijgt: een metafysische zoektocht naar haar verleden, haar oorsprong en dus haar geërfde geschiedenis. Vooral wil ze meer te weten komen over haar role model, haar grootmoeder Mamma Allal. Een sterke en moedige vrouw die door alle mannen van het dorp gevreesd werd en die tot op de dag van vandaag een levende legende is gebleven.

Al Mourabit vertelt hoe ze als mens sterker werd en groeide naarmate ze meer ging ontdekken over haar achtergrond, haar roots en haar identiteit. De vrouwelijke voorbeelden die ze ontdekte in haar cultuur motiveerden haar deze documentaire te maken. Hun geschiedenis — hun kracht en wijsheid — mag niet verloren gaan en moet worden opgetekend en gedocumenteerd om doorgegeven te kunnen worden naar toekomstige generaties.

Maar niet alleen dat. Uiteindelijk gaat het bij dit soort zoektochten volgens mij vooral om het ontdekken van de eigen identiteit. Zeker als je bi-cultureel of multi-cultureel bent. Er zit meer in je dan wat er sinds je geboorte is: er zit een hele geschiedenis in je. Een geschiedenis die je geërfd hebt op de dag dat je geboren bent. Die geschiedenis is niet alleen een onderdeel van je identiteit, zij kan je ook inspireren om te worden wie je bent, zoals Nietzsche dit bepleitte².

Precies zo duid ik dan ook Al Mourabits zoektocht naar haar roots, naar de sterke en mooie vrouwen in haar verleden. Vrouwen die haar bezielen. Vrouwen die haar inspireren. Vrouwen die haar confronteren met haarzelf en zodoende laten ontdekken wie ze is om te worden wie ze is: een sterke Amazigh vrouw.

Geen talent voor ondergeschiktheid

Ondanks dat er veel veranderd is aan de positie van vrouwen, ziet Al Mourabit alsnog een mannenwereld als ze door de straten van Nador loopt. Waar ze ook komt, de ogen van de mannen zijn op haar gericht. “Het is verstikkend”, hoor je haar zeggen. “Op dit soort momenten wil ik over de innerlijke kracht van Mamma Allal beschikken.” Ze gaat in gesprek met mannen op straat en het wordt duidelijk dat het patriarchaat maar al te koppig en dominant is.

Patriarchy dies hard. Overal ter wereld en in verschillende gradaties: van openbaar en zichtbaar tot verborgen en onderhuids. Het maakt niet uit hoe of waar: de mannenwereld is en blijft verstikkend, star en uiterst vermoeiend. Dit gegeven heeft niets met ‘de Islam’ te maken, niets met ‘de Arabische wereld’ en niets met ‘de Oriënt’. Het is een alom aanwezig fenomeen. Ook in ‘het Westen’. De mannenwereld heeft alles te maken met … mannen. Mannen die hun male privilege niet willen opgeven en hun superieure positie willen blijven behouden.

Daarvoor zetten ze van alles in: religie die ze zelf duiden en interpreteren, neuro-wetenschappelijk onderzoek naar zogenaamde ‘blauwe en roze hersenen’, het steeds weer organiseren van all-male-panels, of het veinzen van ‘gender-blindheid’ om maar het instellen van quotas tegen te houden. En dat allemaal ongeacht of het ten koste gaat van rechtvaardigheid. Al Mourabit maakt dit steeds weer voelbaar, zichtbaar en hoorbaar. In al haar werk en nu weer in deze film.

Le Voyage de Khadija is een prachtige documentaire over twee sterke vrouwen: Mamma Allal en Khadija Al Mourabit. Twee vrouwen die geen talent hebben voor ondergeschiktheid.³

1. De film is geproduceerd door farfira films, gerealiseerd door Tarik El Idrissi en het scenario is geschreven door Abdelkader Benali.
2. “Du sollst werden, der du bist.” (Nietzsche, F. Die fröhliche Wissenschaft. 3. Buch, Aphorismus 270.
3. De uitspraak komt oorspronkelijk van: Van Zuylen, B. Ik heb geen talent voor ondergeschiktheid. 2003. Uitgeverij G.A. van Oorschot B.V.