‘Vatan’ is de Perzische naam voor wat men hier ‘geboorteland’ noemt. Mijn vatan is Iran. Het land waar ik ben geboren. Het land waar ik ben opgegroeid. Het land dat ik heb moeten ontvluchten. Ik ben niet meer in Iran, maar Iran is nog steeds in mij: nog steeds spreek ik Perzisch, nog steeds lach ik watervallen van tranen om de Perzische humor, nog steeds smul ik het meest van de Perzische keuken en nog steeds word ik innerlijk stil aangeraakt door de poëzie en diepe betekenis van de Iraanse cinema. Of moet ik zeggen: steeds meer? Want zo nu en dan snijdt een brandend gevoel van heimwee door mijn ziel en lichaam; heimwee naar mijn vatan.
In dit heimwee zit voor mij dan ook de ware betekenis van het woord vatan: het is een erfenis. Als je geboren wordt, erf je immers een geschiedenis. Die erfenis raak je nimmer kwijt, kán je nimmer kwijtraken. Ondanks dat het grootste deel van mijn leven zich heeft afgespeeld buiten de politieke – en dus fictieve – landsgrenzen van Iran, ben ik alsnog geworteld in de culturele erfenis van mijn geboorteland. Ik ben nog steeds betrokken bij dit land. Ik schrijf erover, ik bestrijd misconcepties, en ik bied context. Ook droom ik van een betere wereld voor mijn vatan.
Door en voor mij ligt mijn geboorteland ver buiten welke fictieve landsgrenzen dan ook en voeg zélfs ik er iets nieuws toe — al is het nog zo klein — aan mijn geërfde geschiedenis en de vorming van wat Iran is en wordt. Anders gezegd: al ben ik niet in Iran, toch maak ik deel uit van de transnationale publieke sfeer zoals de Iraanse historicus, literatuurwetenschapper en cultuurcriticus Hamid Dabashi dit fenomeen betitelt.
Transnationale publieke sfeer
Zijn boek Iran without Borders is een kritiek op de postkoloniale ‘natiestaat’ die opgesloten zit in de val van de geconstrueerde — en derhalve valse en vervalsende — postkoloniale grenzen1. De idee van de ‘natiestaat’ brengt een bourgeois en etnisch nationalisme met zich mee dat volgens hem moet worden bestreden. En wel met het cultiveren van een nieuwe manier van denken en spreken die een nieuwe kennisproductie mogelijk maakt. Kennis over een regio in de wereld die sinds de geboorte van de ‘natiestaat’ met het koloniale construct ‘het Midden-Oosten’ op ‘oriëntalistische’ wijze is bestudeerd, gereduceerd en ontmenselijkt.
Dabashi illustreert hoe de politieke ideeën en opvattingen over het huidige Iran gebaseerd zijn op een valse binaire tegenstelling: ‘een tiranniek islamitisch regime’ tegenover ‘een seculiere liberale elite’. Maar in werkelijkheid is Iran altijd al zowel binnen als buiten haar ‘nationale’ grenzen gevormd door transnationale en kosmopolitische invloeden die deze fictieve grenzen in beide richtingen hebben overschreden. Culturele invloeden en denkwijzen naar en vanuit Calcutta, Istanbul, Caïro, Berlijn, New York, Parijs, Amsterdam en daarbuiten.
Hierdoor heeft dat wat we vandaag Iran noemen altijd al een transnationale en kosmopolitische vormingsgeschiedenis. Juist deze verborgen lagen van de werkelijke historische vorming van landen als Iran, Turkije, India, Pakistan, of Egypte moeten worden blootgelegd2, willen we echt voorbij de nog steeds dominante en uiterst eurocentrische politieke woorden en namen. Het doel is ruimte te scheppen voor “een nieuw politiek idioom van kosmopolitische wereldlijkheid“3, aldus Dabashi.
En ik geef hem gelijk. Die ruimte is bitter nodig voor een rechtvaardige wereld waarin niet ‘naties’ met fictieve en gewelddadige grenzen leven, maar mensen. Een kosmopolitische en wereldlijke open ruimte waarin ideeën als de universele rechten van de mens en de bescherming van de aarde als de leefwereld van alle aardbewoners — niet alleen mensen dus (!) — een voldoende vruchtbare grond ontvangen om werkelijk gerealiseerd te kunnen worden.
Breaking News: de aarde is rond!
Om dit te kunnen bewerkstelligen, moeten allereerst de dominante politieke en geografische namen worden gedekoloniseerd. Namen als ‘het Midden-Oosten’, ‘het Verre Oosten’, ‘het Westen’, ‘de derde wereld’, ‘ontwikkelingslanden’, en nog veel meer. Al deze namen zijn geboren in een zichzelf tot universeel epicentrum gekroonde ‘Europese c.q. Westerse Wereld’. Alsof er geen andere werelden (geweest) zijn buiten de fysieke en morele voorstellingen van ‘het Westen’. Alsof pluraliteit niet de wet van de aarde is.
En niet alleen dat. Geografisch zijn deze namen pertinent onjuist, want Breaking News: de aarde is niet plat, maar rond! Als ik bijvoorbeeld op Tuvalu ben en daarvandaan naar de aardbol kijk, dan liggen de VS echt niet in het westen, maar in het oosten. Nog oostelijker daarvandaan ligt dan Europa. Volgens de huidige logica van geografische naamgeving zouden de VS dan ‘het Midden-Oosten’ moeten zijn en Europa ‘het Verre Oosten’. Ik bedoel maar …
Precies hierin zit dan ook de ’tirannie van het dominante geografische idioom’4 zoals Dabashi dat omschrijft. Een taalgebruik dat bovendien ook nog door de hele wereld is overgenomen en geïnternaliseerd. Zelfs door degenen die erdoor onderdrukt worden. Deze oppressie gaat uit van “de mythe van ‘het Westen’ als de absolute metafoor voor onze huidige geschiedenis”5, zoals Dabashi dit benoemt.
[Tekst gaat verder onder de video.]De macht van namen en woorden
In de geografische namen en woorden zit macht. Een asymmetrische en dus niet gedeelde macht over de wereld. De macht om te beschikken over de aarde, zich haar toe te eigenen en haar willekeurig in te delen door fictieve grenzen te trekken. Deze grenzen worden met geweld en bloedvergieten bewaakt. Het gevolg is onder andere dat honderden miljoenen mensen – puur op basis van ‘binnen welke fictieve grenzen ze zijn geboren’, en ongeacht of ze zich daar nog bevinden – de toegang tot bepaalde delen van de wereld wordt ontzegt. Tegelijkertijd houden de onderdrukkers alle vrijheid in handen om zich waar dan ook ter wereld te begeven, te bewegen en in te mengen.
Taal is altijd al een plaats van overheersing geweest. Of het nou gaat om het generieke masculiene in vele talen, of om de dominante geografische en politieke namen zoals ‘het Midden-Oosten’. Een woord dat de identiteit van mijn geboorteland vervormt en bijgevolg ook die van mij. En dit allemaal in naam van een opgelegde conventie. Maar deze conventie is alles behalve onschuldig. Degene die de namen geeft, heeft namelijk de macht over iets of iemand in handen. In het geval van het hardnekkige en stugge eurocentrisme is het de macht om sinds eeuwen plurale en diverse culturen en gemeenschappen die niet als ‘westers’ worden beschouwd tot zwijgen te brengen, met als gevolg dat hun leefwerelden en geleefde ervaringen worden uitgewist.
In haar essay Language – Teaching New Worlds/New Words weet bell hooks dit verschijnsel heel scherp en krachtig te verwoorden:
I know that it is not the English language that hurts me, but what the oppressors do with it, how they shape it to become a territory that limits and defines, how they make it a weapon that can shame, humiliate, colonize.6
Het wapen tegen het geweld van kolonisatie is derhalve altijd dekolonisatie. Wat daarbij van urgent belang is, is dat het niet draait om het willen creëren van een anti-westerse wereld, maar om te leven in een post-westerse en dus rechtvaardige wereld. Een wereld die respect heeft voor – en bijgevolg rekening houdt met – de wet van de aarde: de pluraliteit. Daarom zal ik voortaan in mijn eigen taalgebruik een begin maken met het project van de dekolonisatie van de conventionele geografische namen:
Ik kom uit Iran en Iran ligt niet in ‘het Midden-Oosten’. Iran ligt in Azië en dus kom ik uit Azië. Kortom: ‘het Midden-Oosten’ bestaat niet.
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij Nieuwwij.nl.
