Na veel wanhoop, na veel innerlijke turbulenties die elkaar steeds meer versterkten, na veel toekomstlosigheidsgevoelens die elkaar wisten te overtreffen met steeds zwartere kleuren van de toekomstdonkerheid — na al deze innerlijke ervaringen zie ik sinds een paar dagen ineens gloeiwormpjes aan mijn vertrouwenshorizon verschijnen. Die vertrouwenshorizon is het ervarings- en handelingsperspectief dat een toekomst alsnog en weer mogelijk maakt.
Al aan het begin van dit jaar, en daarna gedurende heel het jaar, riep ik telkens weer vanuit een innerlijk gevoel van angst dat 2016 een beslissend jaar zal blijken. En dat is tot nu toe ook gebleken. Tot nu toe was het een jaar van afbraak. Een jaar van het kabinet van absurditeiten.
Mijn angst vertelde me iets belangrijks. Iets dat Søren Kierkegaard mij heeft geleerd, namelijk dat angst een vingerwijs is naar onvrijheid. Maar tegelijkertijd is angst ook een vingerwijs naar vrijheid. En vrijheid krijg je alleen door moedig je angst te trotseren. Dit is in een notendop wat ik van Kierkegaard heb geleerd over angst en de betekenis ervan.
Belangrijk daarbij is dat angst niet alleen de dwingende voorwaarde is voor moed, maar ook voor lafheid. Moed is de positieve inzet als het gaat om angst, want alleen dan valt er iets essentieels te winnen. De lafheid wordt daarentegen gekenmerkt door een volledig gebrek aan inzet — men doet niets en kijkt toe —, en dat betekent altijd verlies. Een verlies van vrijheid.
Wat er op het spel staat is Vrijheid
Daarom beschouw ik 2016 als een beslissend jaar in de geschiedenis, en wel om hetgeen er op het spel staat: Vrijheid met een hoofdletter V.
Zonder vrijheid, geen integriteit. Zonder vrijheid, geen rechtvaardigheid. Zonder integriteit en rechtvaardigheid, geen gelijkwaardigheid. En zonder gelijkwaardigheid, geen inherent rechtvaardige wereld.
Uiteraard is het niet zo dat de wereld ooit dit ideaal — deze norm — van werkelijke rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid heeft gekend als algehele realiteit, maar de weg ernaartoe bleek wel al te bestaan. En die weg werd door steeds meer mensen gekozen voor hun reis binnen hun tijd op aarde.
Het bepalende van 2016 is dat deze weg steeds openlijker en steeds agressiever wordt geblokkeerd, geattaqueerd en zelfs zwaar gebombardeerd met steeds meer nationalisme, racisme, seksisme, haatspraak, islamofobie, homofobie, xenofobie, armoede, thuisloosheid en de vernieling van de natuur van deze aarde.
Echter, 2016 is nog niet helemaal voorbij.
Steeds meer stemmen komen in verzet. Steeds meer gedachtes denken na. Steeds meer kritiek is echt kritisch. Steeds meer moed is echt moedig. Steeds meer vrijheid zit er in steeds meer geesten.
Of dit genoeg is om een wending te geven aan de loop van de geschiedenis die zich tot nu alleen maar leek te herhalen, zal zich nog moeten uitwijzen.
Niet hoop, noch optimisme
Maar de gloeiwormpjes zijn er al. En ze zijn belangrijk! Belangrijk om deze laatste stuiptrekkingen te onthullen als wat ze zijn:
De laatste stuiptrekkingen van het patriarchaat, van white supremacy en van het neoliberalisme.
Het gaat mij hierbij niet om hoop, noch om optimisme. Waar het mij om gaat is radicaal verzet. Moedig verzet. Dit is wat ik zie als gloeiwormpjes. Hoop en optimisme zijn geen gloeiwormpjes. Ze vechten niet en lopen daardoor gevaar te verworden tot een façade waarachter de lafheid zich schuil kan houden. Het radicaal moedige verzet laat zo’n façade niet toe, omdat het vecht tegen onvrijheid, tegen onmondigheid en tegen de crisis van het kritische bewustzijn — een gegeven dat in de Engelse taal veel duidelijker maakt waar het om gaat: the crisis of critical awareness.
Het radicaal moedige verzet is meer dan ooit nodig in deze tijd waarin de geschiedenis met geweld en met gewelddadige politieke leugens in de modus van een onkritische herhaling geduwd wordt. Een onkritische herhaling door de geschiedenis zelf te willen vergeten, te verdoezelen en te negeren, puur en alleen voor eigenbelang, carrièrezucht, roem, willekeurige macht en dominantie.
Dat dit zo is, was elke dag zichtbaar. Kolonialisme en de gevolgen ervan in de vorm van racisme wordt telkens weer in alle toonaarden ontkend. Of er wordt beweerd dat het al te lang in het verleden ligt en dat het verleden in rust moet worden gelaten. Ongelijkheid en uitbuiting blijft de normaliteit van de dag zoals ook white en male supremacy.
Het verzet dat er is, wordt telkens weer bejegend met beschuldigingen van ‘polarisatie’, reverse racism en reverse sexism. Elk verzet wordt beantwoord met geweld, hetzij verbaal, hetzij fysiek. Mensen worden monddood gemaakt met de meest hatelijke tactieken en woorden. Op nihilistische manier woorden waarden en feiten verdraaid en is goed opnieuw slecht en slecht opnieuw goed.
#Gloeiwormpjes
Daarom is het moedige en radicale verzet nodig. En dit verzet neemt toe naarmate het critical awareness toeneemt. Steeds meer gloeiwormpjes verschijnen aan de horizon en werpen hun licht op de donkere tijden. Ik heb er een hashtag voor gemaakt om ze te markeren: #Gloeiwormpjes
- “Austria far-right concedes defeat in presidential race” — een #Gloeiwormpje dat zich keert tegen extreem rechts;
- “Fewer fascists and more women, please!” — een #Gloeiwormpje dat straatnamen verandert;
- “In a Time of Islamophobia, Teach with Complexity” — een #Gloeiwormpje dat de strijd aangaat tegen the crisis of critical awareness;
- “De diepe overtuiging dat Nederland niet-racistisch en tolerant is, gaat eraan” — waarbij vooral deze passage een #Gloeiwormpje is: “Er is geen keuze”, zegt Helberg. “Nederland is geen monocultureel land meer en zal het nooit meer worden – een logisch gevolg van het koloniaal verleden. Eerlijke kennis over het gedeelde verleden moet worden besproken en doorgegeven om Nederland tot een rechtvaardig land te maken.”
Mogen er nog veel meer gloeiwormpjes verschijnen aan de horizon. Gloeiwormpjes die 2017 het jaar laten zijn waarin het kritische bewustzijn zege viert.
