Polderen tot het water je aan de lippen staat: een verslag van de KolenCruise

“Misschien kunnen we in gesprek over welk deel van de haven moet bezet worden om olie uit te faseren.” Eeuwig polderend antwoordt woordvoerder van de haven Ab Cherribi daarop: “Jullie zijn welkom.”

We bevinden ons op de , georganiseerd door Pax, Action Aid Nederland en Vice Versa. Cherribi spreekt richting een zaal die gevuld is met mensen die strijden voor een betere wereld: vrijwilligers van Code Rood, de medewerkers van de organiserende NGO’s, politici, media en geïnteresseerde wereldverbeteraars.

Sven Jense van Fossielvrij heeft net voorgesteld om gezamenlijk op bezoek te gaan bij Cherribi om te vragen wat het havenbedrijf nou nodig heeft om ook olie uit te faseren. Én welk deel van de haven daarvoor het beste bezet kan worden. Dat actie noodzakelijk is om verdere klimaatdestructie te voorkomen, is namelijk wel duidelijk aan het eind van de middag.

Naast de spreker van Fossielvrij zijn ook de Zuid-Afrikaanse activiste Lorraine Thabisa Kakaza, Philip Bajo van Code Rood, Maartje Joosten van Vandebron en cultuurhistoricus Eva Rovers uitgenodigd om te praten over solidariteit en duurzaamheid binnen de klimaatbeweging en bij mensenrechtenorganisaties. Uit de gesprekken blijkt dat kennis en bewustwording niet afdoende zijn om het te winnen van economische belangen, en dat sociale vraagstukken een essentieel onderdeel zijn van de klimaatcrisis — en andersom.

We zijn op weg naar een veel te  langzame uitfasering, terwijl ook deze middag weer het volgende is aangetoond:

Iedere boot met bloedkool die Amsterdam binnenvaart, maakt ons, Nederlanders, medeverantwoordelijk voor gezondheidsschade, grondvervuiling  en doden. Zowel hier in Nederland als daarbuiten.

Een beetje wrang

De boottocht voert ons langs de bloedkool in de Amsterdamse haven. Zowel NGO’s als actiegroepen zijn uitgenodigd om in dialoog te gaan over de noodzakelijke acties om de Nederlandse bijdrage aan klimaatvernietiging tot een minimum te beperken. De haast waarmee tot actie moet worden overgegaan, wordt echter betwijfeld. “We hebben nog een beetje tijd, de energietransitie is nog maar aan het begin,” stelt de belangenbehartiger van de fossiele industrie Cherribi.

Een beetje wrang – een half uur eerder hoorden we van Lorraine Thabisa Kakaza dat in Zuid-Afrika, het land waar zij vandaan komt, de situatie met de dag verslechtert. Elke boot met Afrikaans bloedkool die aanmeert bij onze haven draagt bij aan de landgrab van de grond van de mensen uit haar gemeenschap, aan de voedselonzekerheid en de directe gezondheidsschade als gevolg van de kolenindustrie: het vervuilde water en de stof die vrijkomt en die ademhalingsproblemen en oogbeschadigingen veroorzaakt. Lorraine doet een gepassioneerde oproep voor de urgentie om iets te doen.

Philip Bajo van Code Rood benadrukt dat de burgerlijke ongehoorzaamheidsactie van 350 mensen afgelopen zomer het luiden van de noodklok was. Hij stelt: “Het zijn de mensen die het meest profiteren van de fossiele industrie — rijke mensen in het westen, maar in het bijzonder de bedrijven — die er de minste last van ondervinden. Het lijkt er zelfs op dat ze nog geen nacht wakker liggen van de immorele praktijken die ze uitvoeren.” Een duidelijk voorbeeld daarvan is niet alleen de OBA bulkterminal met haar bloedkolen, maar ook NUON met haar Hemwegcentrale.

De Hemwegcentrale — Vandebron probeert deze over te kopen van Nuon — kost de samenleving qua gezondheidsschade alleen al 90 miljoen Euro per jaar, wordt er gezegd. De fossiele industrie is dus niet alleen verantwoordelijk voor verdere opwarming van de aarde, maar ook direct verantwoordelijk voor het kapot maken van levens in gebieden binnen én buiten de veilige grenzen van Fort Europa.

Waar Cherribi wakker van ligt, is echter dat mensen dit soort dingen niet langer pikken en ertegen in verzet komen. Over de acties van Code Rood zegt hij: ”Je moet doseren. Acties zoals bezettingen werken niet. Op het moment dat je alleen bedrijven gaat bashen, schieten ze in de verdediging, en gaan ze niets doen.” Het bedrijf heeft hulp en steun nodig, en niet alleen kritiek, meent hij. Daarom is hij erg blij met de complimenten van Fossielvrij over de poging de duurzame transitie in gang te zetten.

Lorraine zit in het publiek. De discussie wordt in het Nederlands gevoerd en dus gaan de complimenten aan haar voorbij. De complimenten die worden gegeven aan het havenbedrijf dat weigert verantwoording te nemen voor het indirect kapotmaken van haar gemeenschap …

De koloniale traditie waarin witte mensen profiteren van een andere bevolkingsgroep

Uit het publiek komt de vraag of we niet met spijt en afschuw terug zullen kijken op de manier waarop de discussie nu gevoerd wordt. “’Langzame uitfasering’, ‘geschade economische belangen’, ‘het de tijd geven’,” somt een vrouw in het publiek op, “al deze opmerkingen doen  mij verdacht veel denken aan de argumenten van Nederlandse kolonisten die zich verzetten tegen de afschaffing van de slavernij. Nu schamen we ons kapot dat we spraken over ‘langzame uitfasering’ terwijl we zo duidelijk fout zaten.”

Cherribi lacht het weg: “We leven in totaal andere tijden nu.” Er wordt dus opnieuw genegeerd: dat de Zuid-Afrikaanse staat samenwerkt met de fossiele industrie om protest gewelddadig neer te slaan; dat de Nederlandse overheid uitspraken van de rechter naast zich neerlegt om maar door te kunnen denderen met haar klimaatdestructie; dat grond vernietigd en levens verpest worden.

De koloniale traditie waarin witte mensen profiteren van de genoegens die het ontkennen en negeren van de menselijkheid van een andere bevolkingsgroep met zich meebrachten, is nog altijd springlevend. “Nee, dat is niet onze verantwoordelijkheid. Nee, dat zit ver weg in het verleden. Nee, daar heb ik niets mee te maken.”

Hier actie ondernemen om sneller te stoppen met de fossiele industrie is naïef, volgens Cherribi. Bedrijven zouden dan ergens anders hun kolen naar toe brengen. Vanuit de zaal komt de terechte kritiek dat de andere havens in Europa veel minder groot zijn en niet de investeringen zullen maken die nodig zijn om bloedkool te kunnen verwerken.

Philip van Code Rood wijst erop dat sommige dingen moeten stoppen, omdat ze simpelweg immoreel zijn. Alle beetjes helpen: “We hebben kinderarbeid in Nederland verboden. Daarmee is niet alle kinderarbeid verdwenen, maar we hebben wel voorkomen dat we er aan meedoen. Het is een goedkope truc te zeggen iets niet te doen, omdat ‘een industrie zich dan ergens anders heen verplaatst’. Wij moeten verantwoordelijkheid nemen.” Maar het lijkt er niet op dat deze boodschap aankomt.

Emoporno werkt niet

Dit toont aan dat het op een podium hijsen van een slachtoffer — wat Arzu Aslan eens heel mooi verwoord heeft als empathieporno — niet werkt. Emoporno is het reduceren van structurele onderdrukking tot individuele ervaringen. Trauma’s van minder-geprivilegieerden worden gebruikt als educatiemiddel om meer-geprivilegieerden iets te leren. In plaats van werkelijke systeemkritiek, hebben we het dan enkel nog over individuele ervaringen.

Hebben we echt een ervaringsdeskundige, een slachtoffer, of een verdrietige ‘bootvluchteling’ nodig voor we beseffen dat de manier waarop wij de wereld inrichten fundamenteel onrechtvaardig is en dringend bijgestuurd moet worden? Moet je het echt van een survivor horen — à la #MeToo — voor je serieus gelooft wat al honderden keren onderzocht is en op papier is gezet? Is het werkelijk noodzakelijk uit iemands mond te horen dat bloedkool metterdaad levens kost van onschuldige mensen? Moet dat allemaal met ”oohs en aahs” uit het publiek, real life, voor je het daadwerkelijk erg vind?

Het is niet bewustwording over problemen die voorkomt dat we daadwerkelijk iets doen aan de zogenaamde ‘vluchtelingencrisis’, of het virulente seksisme in de samenleving, of de klimaatdestructie. Het is het besef dat dit allemaal samenhangt met macht en privilege. Om die reden zijn milieuproblematiek en sociale vraagstukken dan ook intrinsiek met elkaar verbonden.

We kunnen polderen tot de zeespiegelstijging het onmogelijk maakt zonder roeiboot de vergadertafel te bereiken — waar het uiteindelijk om gaat, is het creëren van een substantiële tegenmacht. We moeten de verantwoordelijkheid nemen voor de slachtoffers die binnen en buiten de landsgrenzen vallen en in actie komen tegen de fossiele industrie. De klimaatcrisis, zo vat Philip het gesprek samen, is een morele crisis:

In alle aspecten van de analyse van het probleem is rechtvaardigheid het centrale begrip. Anders is transitie niets waard.